12 bin kişinin öldüğü büyük Londra sisi (Great Smog of London)

5 Aralık 1952 günü Londra sokakları, Noel kutlamaları için alışveriş yapmaya başlayan insanlarla doluydu. Öğleden sonra, duman tüm şehri hızla kapladı.

Londra’da sis aslında şaşırtıcı bir durum değildi. Ancak bu sis daha farklıydı. Sisin kimyasal bir kokusu da vardı. Sis görüş mesafesini o kadar azaltmıştı ki insanlar evlerini bile bulamaz hale gelmişti.

İnsanlar bunun gelip geçici bir durum olduğunu düşünseler de kısa sürede yanıldıklarını anlayacaklardı.

6 Aralık sabahı Londra sakinleri yeşil bir gökyüzüne, daha da yoğunlaşan bir sise ve daha da kötü bir kokuya uyanacaklardı. 7 Aralık’ta sis yoğunlaştıkça hava da ağırlaştı ve dışarıda nefes almak çok zor hale gelmeye başladı. Akciğer sorunu yaşayanlar, nefes almakta zorlandıkları için hastanelere akın etmek zorunda kalmıştı.

Henüz bilmeseler de, Londra sakinleri bugüne kadarki en ölümcül çevre felaketlerinden biri olarak bilinen şeyi yaşıyorlardı. Sonradan anlaşıldığı üzere, bu duman ve sis karışımı aslında bir dizi talihsiz gelişmenin sonucu idi.

Tüm bu süreç Londra’daki havayı çok zehirli hale getirdi. Dışarıda maskesi olmayanları önemli sağlık sorunları bekledi.

Büyük Londra sisinin nedeni neydi?

Büyük sisten birkaç gün önce, soğuk bir hava şehre hakim olmuştu. Bunun sonucunda da şehir halkı soğukla mücadele etmek için normalden çok daha fazla miktarda kömür yakmıştı. Ek olarak, 5 Aralık özellikle günü neredeyse hiç rüzgar yoktu. Bu da bacalardan çıkan dumanın uçup gitmek yerine sokakların üzerinde kalmasına neden oldu.

Tüm bunlara ek olarak şehir doğrudan bir atmosferik antisiklon altındaydı. Bir antisiklon, içinde yüksek basınç olan bir alandır. Atmosfer basıncı çevredeki havanın basıncından daha yüksektir ve çevreden merkeze doğru artar. Londra’nın üzerindeki antisiklon, şehrin etrafında temiz havanın içeri girmesini ve dumanın dışarı çıkmasını engelleyen bir alan yaratmıştı. Ancak bunların hiçbiri Büyük Londra Sisinin öldürücü olmasındaki en büyük paya sahip değildi.

Neyse ki, 9 Aralık’ta sis azalmaya başladı. Ancak o zamana kadar 150 bin’den fazla insan hastaneye başvurmuştu. Akciğer hastalıklarının sebep olduğu yaklaşık 6 bin ölüm yaşandı. Daha sonradan da bu sayının 12 bin civarında olduğu anlaşılacaktı. Sis, özellikle yaşlılar, çocuklar, solunum sorunu yaşayanlar ve sigara tiryakileri için ölümcül olmuştu. Hiçbir tıp uzmanı dumana neyin sebep olduğunu belirleyemedi.

Büyük Londra Sisi o kadar yoğundu ki, şehirde hayat felce uğradı. Görüşün neredeyse sıfıra inmesi, vatandaşların araçlarını yol ortasında terk etmesine neden oldu.

Büyük Londra Sisi ile ilgili gizem yaklaşık 60 yıl sonra anlaşılacaktı

Kasım 2016’da Büyük Londra Sisinin nedenini yapılan bir dizi akademik çalışma sonucunda öğrendik. Neden yukarıda saydığımız olumsuz atmosferik durumlara ek olarak düşük kaliteli kömür yakılması ile ilgiliydi.

1952 İngiltere’sinde o dönem uygulanan kömür politikası, kar odaklı bir anlayışa dayanıyordu. Yani kalitesi yüksek kömürler ihraç edilir, şehir halkı ise kalitesi düşük kömür kullanırdı. Böylece kalitesi düşük olan kömürler yakıldığında açığa çıkan kükürt dioksit, kimyasal olarak sülfürik aside dönüştüğü için hava kirliliği meydana geliyordu.

Hatta bu olay nedeniyle 1956 yılında hazırlanan hava kirliliğinin azaltılması adına tanımlanan ve çeşitli tedbirleri kapsayan, Temiz Hava Yasası ortaya çıktı. Yasa, 1968 yılında, çeşitli yangınlardan kaynaklanan, kum, toz ve dumanın yanı sıra ticari ve endüstriyel nedenlerin ortaya çıkardığı hava kirliliğini sınırlandırılan birincil bir mevzuata dönüştü.

Konuyu açıklığa kavuşturan bilim insanları araştırmalarının diğer çevresel atılımlara yol açacağını ve Çin gibi yüksek hava kirliliği oranlarına sahip ülkelerdeki sorunların çözülmesine yardımcı olacağını umuyorlar. Ayrıca araştırmacılar, bu tür bir olayın dünyanın herhangi bir yerinde herhangi bir zamanda gerçekleşebileceğini de söylüyorlar.

Kaynaklar ve ileri okumalar:

• The London Smog Mystery That Killed 12,000 People Has Been Solved After 60 Years. Yayınlanma tarihi: 2 Ekim 2021; Bağlantı: https://historyofyesterday.com/
• The Great Smog Of London That Killed 12,000 People And Took 64 Years To Solve. Yayınlanma tarihi: 21
• Kasım 2019; Bağlantı: https://allthatsinteresting.com/
  60 years since the great smog of London – in pictures yayınlanma tarihi: 5 kasım 2012; bağlantı: https://www.theguardian.com/