Bu durumun İngiltere ile Avrupa Birliği arasında ticaret savaşları başlatmasından ve daha da ötesi Kuzey İrlanda’da hassas bir dengede duran barış sürecini baltalamasından endişe ediliyor.
Beş soruda Kuzey İrlanda‘da oluşan siyasi tıkanıklığın sebeplerini ve tarafların yaklaşımını derledik.
Kuzey İrlanda Protokolü nedir?
İngiltere‘nin Avrupa Birliği’nden ayrılmasının ardından yapılan Brexit anlaşmasının bir parçası olan Kuzey İrlanda Protokolü Kuzey İrlanda’yı bazı ürünler açısından AB tek pazarında tutarak İrlanda adasında serbest ticareti önceliklendiriiyor. Öte yandan protokol AB Gümrük Birliği alanının kapısını Kuzey İrlanda olarak tanımlıyor ve bu sebeple Kuzey İrlanda ile Büyük Britanya adası arasında bazı ürünler için ticari kontroller getirerek bir anlamda fiziki bir sınır oluşturuyor.
Kuzey İrlanda’da neden bir siyasi düğüm oluştu?
Kuzey İrlanda’da 5 Mayıs’ta yapılan genel seçimlerde İrlanda Cumhuriyeti’yle birleşme arzusundaki milliyetçi Sinn Fein büyük bir başarı elde ederek birinci parti olarak çıktı. Birleşik Krallık’ın bütünlüğünü savunan Demokratik Birlik Partisi (DUP) ise ikinci parti durumuna düştü.
Ancak güç paylaşımına dair kurallar gereğince Kuzey İrlanda’da hükümet kurulabilmesi için her iki partinin de hükümette yer alması gerekiyor. DUP’nin Kuzey İrlanda protokolü feshedilmeden hükümette yer almayı reddetmesi siyasi düğüme yol açtı.
Kuzey İrlanda’da taraflar ne diyor?
Sinn Fein: Esas olarak İngiltere’den ayrılarak İrlanda adasında tek bir cumhuriyet kurulmasını amaçlayan Sinn Fein, Kuzey İrlanda Protokolü sayesinde İrlanda adasında akışkan ticaretin sürdürülmesinden yana. Ancak seçim kampanyasında geleneksel miliyetçi söyleminden uzak duran parti ülkedeki geçim sıkıntısı, konut, sağlık, eğitim gibi sorunları öne çıkararak merkez seçmenin oylarını toplamayı başardı. Hükümeti kurarak bir an önce halkın sorularına eğilmek istedikleri mesajını veren Sinn Fein, DUP‘nin Kuzey İrlanda Protokolü’nün kaldırılması talebini “sorumsuzca” olarak nitelendiriyor ve bunun ülkedeki siyasi istikrarsızlığı daha da derinleştirebileceği uyarısında bulunuyor.
DUP: Demokratik Birlik Partisi protokolün getirdiği kontroller yüzünden Birleşik Krallık içinde Kuzey İrlanda’ya başka bir ülke gibi muamele yapıldığını savunuyor ve bunun derhal sona erdirilmesi için protokolün feshedilmesini hükümetin kurulması için şart koşuyor.
Başbakan Boris Johnson ne diyor?
Bu çıkmazı aşmak için bir yol arayışındaki Başbakan Boris Johnson, Kuzey İrlanda’nın başkenti Belfast’ı ziyaret edecek. Ziyaret öncesindeki duruşunu Belfast Telegraph gazetesine bir makalede dile getiren Johnson Britanya’nın Kuzey İrlanda ile “bencilce” bir ekonomik ve ulusal çıkar ilişkisi içinde olmadığının altını çizdi ve Kuzey İrlanda halkının ekonomik haklarının, toplum içindeki kimlik, etnik ve beklentiere adil ve eşit şekilde davranılmasının Birleşik Krallık’ın sorumluluğunda olduğunu vurguladı.
Brexit sürecinde bu taahhütlerde zorluklar yaşandığını kabul eden Johnson varolan protokolün bu karmaşıklıkları yansıttığını savundu, ancak protokolün tamamen bir kenara atılmasını değil, içinde bazı değişiklikler yapılmasını önerdi.
Protokolün imzalanmasından bu yana AB ile Birleşik Krallık arasında Ticaret ve İşbirliği Anlaşması’nın imzalandığını, Covid-19 salgını ve Ukrayna’da yaşanmakta olan savaşın kıtada yarım asırdır görülmeyen büyüklükte hayat pahalılığına yol açtığını vurgulayan başbakan Johnson AB’nin pozisyonunu eleştirdi.
Johnson, AB’nin protokol metni üzerinde sorunları çözmek adına değişiklikler yapılamayacağını söylediğini hatırlatarak “Umarım AB’nin bu pozisyonu değişir. Eğer değişmezse harekete geçme zorunluluğu ortaya çıkar. Hükümetin Kuzey İrlanda’daki tüketicilere, vatandaşlarına ve iş yerlerine uzun soluklu güvence sunma sorumluluğu var. Detaylı değerlendirmeyi hazırlayacağız ve taraflarla görüşmemin ardından geri döndükten sonra önümüzdeki günlerde parlamentoya sunacağız” diye yazdı.
AB ne diyor?
AB üyesi İrlanda’nın Dışişleri Bakanı Simon Coveney Boris Johnson’ın bahsettiği değişikliklerle ilgili adım atmamasını istedi. Coveney İngiltere’nin Brexit sonraası ticaret anlaşmalarına getireceği yeni değişikliklerin Kuzey İrlanda’daki barış sürecini batlayabileceği uyarısında bulundu.
Londra’ya uluslararası hukuku ihlal etme ve en yakın komşusuyla büyük gerilim yaratarak potansiyel olarak barış sürecini baltalama noktasında geri adım atma çağrısında bulunan Coveney ayrıca ekonomik sorunları ve Ukrayna’daki gelişmelerin ağır bastığı bir dönemde AB ile İngiltere arasındaki bir düşmanlığın “gereken son şey olduğunun” altını çizdi.
İngiltere’nin eski AB nezdindeki büyükelçisi Ivan Rogers da gelişmelerin ciddi bir bir ticaret savaşına yöneltme riski olduğu değerlendirmesinde bulundu.
Discussion about this post